Dit is de geschiedenis van een drogistenfamilie
geschreven door Wolter Jan Gastelaars, ex-drogist te Rheden.
Zoon van Paulus Gastelaars, drogist in Wildervank en Rheden
Zoon van Pieter Jacob Gastelaars,Schilder/drogist te Dieren
Zoon van Philippus Gastelaars, dijkmaker te Hellevoetsluis,
Zoon van Pieter Jacob van Engelsdorp Gastelaars, scheepstimmerman
Zoon van Barend Gastelaars, binnenloods
Zoon van Pieter Gastelaars, Loods
Zoon van Christoffel Gastelaars, beroep onbekend
Zoon van Pieter Gastelaars, beroep onbekend
Zoon van Matthijs Gastelaars, gedoopt te Leur in 1660
Mijn Opa, Pieter Jacob Gastelaars uit Dieren huwde Margje de Vos uit
Leiderdorp en kreeg bij haar drie kinderen:
Philippus van Engeldorp Gastelaars, drogist te Doesburg
Paulus Gastelaars, drogist te Wildervank en Rheden
Arie van Engeldorp Gastelaars, meubelmaker te Heelsum
Daarna huwde hij Maria van Dijk, bij wie hij 10 kinderen kreeg, waarvan het zesde kind binnen een jaar overleed.
Er bleven er dus 12 kinderen over: 6 zoons en 6 dochters.(zie foto)
Daarna huwde hij Anna Koster, die ik nog heb gekend en in Dieren,
ruim na een 12½ jarig huwelijk overleed.
Voor zover mij bekend was Opa huisschilder, Hij schilderde o.a. het postkantoor in De Steeg, waar mijn Vader ons over vertelde, hoe hij smorgens om 5 uur te voet met een handkar van Dieren naar De Steeg moest lopen.
Opa schilderde ook rijtuigen en zelfs landschappen.
Veel schilders begonnen omstreeks de eerste wereldoorlog met het verkopen van zand, zeep, soda en later eenvoudige “geneesmiddelen” zoals aspirine, Wybert, zoethout, Norit, Uierzalf, enzovoort.
Later werd dit uitgebreid met kruiden, eau de colgne, lanolinezalf, etc.
In november 1927 werd het initiatief genomen tot oprichting van een Nederlandse Christelijke Drogisten Bond.
Opa kwam in het bestuur van de NCDB en op de foto van de oprichtingsvergadering in Utrecht op 21 december 1927 staat ook
zijn zoon Philippus Gastelaars uit Doesburg. (Zie Bijlage)
Opa werd later opgevolgd door zijn schoonzoon Frits Dobbenberg.
In 1975 werd deze weer opgevolgd door de schrijver van dit artikel.
Zo was er dus vanaf het begin in 1927 tot 1981, toen ik mijn zaak
verkocht, altijd iemand van de familie Gastelaars in het bestuur van de
Ned. Chr. Drogisten Bond.
Mijn Vader, Paulus Gastelaars emigreerde in 1920 naar Wildervank in Groningen, waar hij een verwaarloosde drogisterij overnam en tot een bloeiende zaak, annex grossierderij wist te scheppen.
Hij kreeg bij mijn Moeder, Peternella van den Brink, 9 kinderen, waarvan de eerste twee jongens overleden, respectievelijk 3 maand en 3 jaar oud.
Natuurlijk was ook mijn vader ouderling in de Gereformeerde kerk.
Verder zat hij in het bestuur van de winkeliersvereniging en de Oranjevereniging, was lid van de Schietvereniging en sloeg de grote trom bij de Fanfare en was medeoprichter van het zwembad.
Hij maakte bijna alles zelf en we verkochten:
Gastelaars Boenwas, Glansverf, Grondverf, Vloerlakverf-rood, Hoestpoeders, Bloedworstkruiden, Droespoeder, Droogsmeer voor koeien, Beerenburgerkruiden, Hoestsiroop, Entwas, Gebrekwater voor varkens, Pekelharing, Hoofd eau de cologne, Kalverpoeder tegen diarrhee, Klaasjeszalf, kiespijntinctuur, Kinkhoestmiddel, Likdoorntinctuur, Leverworstkruiden, Ledersmeer, Linoleumwas, Lintwormmiddel,
Nier-enBlaaskruiden, Oogwater, middel tegen paardenwormen, Rheumatieksmeersel, Snotpoeder voor kippen, Schaapssmeer,
middel tegen verstopping bij koeien, Hoestpoeder voor varkens,
Winterhandenzalf- en tinctuur, Zogpoeder voor varkens, etc.
Het laatste jaar in Wildervank verkochten we 12 vaten levertraan a 200Ltr
Alternatieve geneesmiddelen vonden we vooral in de homeopathie, die mijn Opa al verkocht, zoals Belladonna, Aconitum of Bryonia, uitgebreid door mijn Vader met kruiden van Het Staphorster Boertje, die bij ons in Wildervank spreekuur hield en in die tijd veel succes had.
Vader huurde eens per maand een auto om zijn zelfgemaakte artikelen te verkopen in een groot deel van Groningen en Drenthe.
Als kinderen moesten wij levertraanflessen uitkoken,
spoelen, kurken, capsuleren en voorzien van etiketten.
Later in Rheden droegen wij ook ons steentje bij door te helpen in het magazijn en ook in de winkel en het ophalen van klantenboekjes en
De andere dag de verkochte artikelen bezorgen, soms bij mensen, die wel vijf kilometer van ons vandaan woonden.
Kruiden”dokters” schreven recepten, die gehaald moesten worden bij de drogist, later kwamen er Reformartikelen en Homeopathie bij.
Nieuwe artikelen, zoals maandverband, tandpasta, Tiger Plastics, etc.
waren voorlopig alleen te krijgen bij de drogist, adviseur van het gezin!
De drogist had wel het embleem De Gaper, maar was beslist geen slaper!
Zelf ben ik natuurlijk in de drogisterijwereld opgegroeid, maar van 1946 tot 1 Maart 1951 heb ik als chemisch analyst gewerkt bij de Aku in Arnhem, de laatste 2½ jaar op een researchafdeling van de proeffabriek aan de Vosdijk.
Door een tolueenvergiftiging kwam ik toch weer in de drogisterij terecht,
In 1951 werd de Vennootschap onder Firma P.Gastelaars & Zn opgericht.
Omdat we met onze tijd mee wilden (moesten) maakten we plannen om de drogisterij tweemaal zo groot te maken. In verband daarmee kochten we
op 10 Januari 1964 het pand Groenestraat 56 van mijn Vader.
De consequentie was, dat we boven moesten gaan wonen of ergens anders een huis huren, dus optimistisch naar de gemeente voor woonvergunning.
Helaas gaf de gemeente Rheden geen woonvergunning voor mensen, die een eigen zaak hadden, die moesten maar kopen!
Ik was heel kwaad, maar ging dan toch maar op zoek naar een woning.
In 1966 gingen we wonen in de J.P.Coenstraat in Rheden, waardoor de schuldenlast zo hoog werd dat het 1968 werd voordat we onze plannen om de zaak groter te maken konden verwezenlijken.
De Vennootschap Onder Firma was 1 Febr. 1967 ontbonden, zodat alle risico, maar ook de eventuele winsten voor ons zouden zijn.
Het was toen 50 jaar geleden dat mijn Vader als drogist werkte.
In 1968 verbouwden we de zaak tot de huidige grootte van 150 Mtr².
Die verbouwing, gepland op 4 weken, duurde 6 weken en in die tijd zaten we in een houten gebouwtje, die precies tussen buurman Elderman en ons pastte.
Daarna zou Wim Elderman een stuk grond van ons krijgen, zodat hij zijn winkel kon uitbreiden tot de muur van ons pand en in ruil daarvoor bij ons in de zaak gratis centrale verwarming aanleggen.
Zo gezegd, zo gedaan en na enkele strubbelingen, zoals het totaal weer uithakken van de betonnen vloer op een nacht met ons personeel, familie en vrienden, konden we dan op 16 Mei 1968 de vlag uithangen.
Buurman Laurens heeft de hele dag balonnen opgeblazen voor de kids..
Wij genoten het vertrouwen van onze klanten, die met vele kwaaltjes bij ons kwamen om advies te vragen.
We hadden een speciale Reformafdeling met BiologischDynamische artikelen van Aquarius en van de VNR te Ede en Dr.Vogel uit Elburg.
Natuurlijk werden de homeopathische artikelen van de VSM niet vergeten.
De gemiddelde drogist kreeg een goede indruk van de kwalen, die de mensheid in die tijd teisterden en van de kwaliteit van de huisartsen.
Vaak stuurden we onze klanten door naar Dr.Wouters in Velp of Dr Bakker en Dr.Griede in Arnhem, specialisten in de homeopatische geneeskunst.
Natuurlijk was ook ik, traditiegetrouw weer ouderling in de Ger. Kerk en zat in vele besturen, o.a. Handel en Nijverheid, en de aktiviteitengroep “Groenestraat” en organiseerde met boekhandelaar Arends het Schaapscheerdersfeest, Oogstfeest en Slachtfeest in de Groenestraat waarvan alleen nog het jaarlijkse schaapscheerdersfeest is overgebleven.
We hadden een VVV kantoor in de winkel en ik zat in het bestuur van de gemeentelijke VVV en in de commissie, die het Lichtfestijn Middachten in 1964 organiseerde, waar we het Maastrichterkoor en de Luchtmachtkapel bij ons op bezoek kregen voor een uitvoering op het landgoed en natuurlijk aan het eind een groot vuurwerk.
Ook richtten we in 1959 het Rhedens Protestants Cultureel Centrum op waarvan het Schoolhoofd J.K.Westerink de voorzitterwas, J.W.Schutten secretaris en A.M.Bremer penningmeester.
Het seizoen 1959-60 vermelde als programma: de film “De grote Obsessie”, een lezing van Mr. G.B.J.Hilterman, een concert in de Hervormde kerk, een declamatie door Willem Berkhemer en Toneel voor het voetlicht gebracht door de Chr. Toneelvereniging V.O.P. uit Doetinchem.
Leeftijd 14 jaar en ouder, echter 14 tot 16 jaar alleen onder geleide.
Op initiatief van Ds. Waardenburg hield Rhedens Dorpsbelang een hearing over de plannen van de Gemeente om de Groenestraat te bestemmen als aan- en afvoerroute van het zware verkeer. Bij acclamatie aangenomen!
In 1969 werd de gladheid mij fataal en ging ik met een gangetje van 110 km over de kop, maar toch savonds naar de Dankstond voor gewas, zo ging dat in die dagen.
Op 1 April 1971 waren er “Historische vondsten van beenderen” te bewonderen in de etalage van Drogisterij Gastelaars.
Vast stond dat enkele beenderen afkomstig moesten zijn van de Diploplurquis Rhedenensis, een monster uit de oertijd en waaraan Rheden waarschijnlijk haar naam te danken had. Dat gaf veel bekijks!
Zelfs een deskundige trapte er in.
Namens de middenstand gingen Boer “Biet” (Arends) en de “Krujeboer” (Gastelaars) op 3 Juni 1971 naar de receptie van Burgemeester Drost om hem te feliciteren met zijn 12½ jarig ambtsjubileum en lazen (samen) een gedicht.
Zo was het fijn om winkelier in Rheden te zijn.
Maar dit alles was beslist niet gelukt zonder de medewerking van mijn lieve vrouw Jantje Dijkstra, die mij altijd trouw terzijde stond in de drogisterij en thuis met onze 4 kinderen en als schoonheidsspecialiste in de zaak.
Wij gaven vele demonstraties van Lancome, MaxFactor, Pierre Robert, Inka, wat meestal in de avonduren plaatsvond en veel organisatietalent vroeg.
In 1981 heb ik mijn zaak in Rheden overgedaan aan Coby Puper-Lovink,
die vanaf 1 April 1959, soms met grote tussenpozen, tot 1 juni 1978
bij ons had gewerkt.
Over de geschiedenis van de drogisterij zijn boeken geschreven.
DE GEUR VAN DE TIJD
Vijfenzeventig jaar Drogistenleven door Max Dendermonde en
W.J. van de Woestijne.
Pag. 7I Geschreven Juli 2008
In de Nederlandse Taal dekt het woord Drogist een respectabel begrip, zo begint het verhaal over de gefingeerde Drogistenfamilie Kamphof in dit boek.
Net zoals mijn grootvader Pieter Jacob Gastelaars had deze familie een schildersbedrijf, waaruit later een drogisterij voortkwam.
Iedere schilder, en dus ook mijn Opa en later mijn Vader, maalde in die tijd nog zijn eigen verven en net als bij de familie Kamphof begon mijn Vader later in Wildervank zijn verven, etc. te verkopen engros.
Bij mijn Opa in Dieren ontstond ook in het einde van de 19e eeuw, begin van de 20ste eeuw, een goed lopende Drogisterij met een filiaal in Rheden. Later in Dieren een 2e zaak aan de Wilhelminaweg.
Zijn oudste zoon Philippus begon een drogisterij in Doesburg, Paulus, mijn Vader, in Wildervank, Marg haar man Oom Frits in de Kerkstraat, nadat Zoon Piet een half jaar deze zaak had gerund als opvolger van mijn Vader.
Tante Iet haar man, Frits Seesink, werd drogist in Eindhoven bij de Etos.
Op een heikel moment waren er 7 drogisterijen in de Familie Gastelaars, niet meegerekend de zaken van de nakomelingen van Barend.
Pag. 18, 19.
Het meest kenmerkende van de eerste 14 jaren van de 20ste eeuw was de fase van zich consoliderende organisaties ———————————————————–
Het waren allemaal kleine baasjes, die eigenlijk niets van enige organisatievorm moesten hebben.
Uiterlijk was het zo of wij nog in de 19e eeuw leefden: Vrijheid, Blijheid.
Het particuliere initiatief werd door niets gehinderd.
Winkels waren in Wildervank open tot 8 uur savonds, zaterdag tot 10 uur.
De politiek legde de grondslag voor de scheiding inde drogistenwereld waardoor er 3 organisaties kwamen: De Algemene Nederlandse Drogistenbond ANDB opgericht in 1893, de Roomsch-Katholieke Drogistenbond opgericht in 1919en de Ned. Chr. Drog. Bond op gericht in 1928.
Pag. 20 gaat over de sociale wetten.
Pag. 22 scheiding tussen Geneesheer, Apotheker en Drogist.
Pag. 26 Strijd tussen Apothekers en Drogisten over “Geneesmiddelen”.
Pag. 43 en verder:
Vòòr 1865 was het drogistenvak een door de Staat erkend bedrijf en bestond er een staatscommissie die de kandidaat-drogist een examen afnam. Maar nà dat jaar kon iedereen, die dat wenste zich vestigen als verkoper van geneesmiddelen, als hij zich maar hield aan de beperkingen van Lijst C.
Om zich sterk te maken hadden de drogisten zich georganiseerd en waren ze begonnen met zelf exameneisen op te stellen.
Maar wat zij wilden was een staatsexamen. Zij wilden opnieuw worden georganiseerd door de hoogste overheid.
Naast de academische farmaceuten – overwegend de apothekers dus- en naast de apothekersassistenten, die zelf een zaak waren begonnen, waren de drogisten, ondanks hun sterke organisatie, hun vakopleiding en vak-trots nog altijd niets meer of minder, vogelvrijen.
Vlak voor het uitbreken van de oorlog, in 1914 werd de drogistenwereld in rep en roer gebracht door het verschijnen van een wetsontwerp, dat beoogde om de drogisten uit te schakelen en de verkoop van geneesmiddelen alleen toe te staan aan de apothekers-assistenten, die nog nader zouden worden aangewezen.
De drogistenbond ANDB verzette zich met alle macht tegen dit voorstel, immers, zo schreef de legendarische secretaris, Vokert Swier van de drogistenbond, zouden 2000 drogisten van hun bestaan beroofd worden.
De akties verliepen succesvol, maar er waren veel drogisten, 50%, die het vak geleerd hadden bij bestaande drogisterijen.
10 % waren in 1919 apotheker-assistenten.
De bestaande drogistenbonden besloten zelf opleidingen te starten.
In 1915 werd op 10 plaatsen in Nederland vakcursussen gegeven waaraan 140 personen deelnamen en de meesten slaagden in 1917.
In 1930 verplichte winkelsluiting 20 uur, Zondags dicht.
Pag. 49
In 1924 – 1930 was de levensstandaard gestegen en de eerste verlichte etalage deed zijn entree in de drogistenwereld.
Achter onze toonbank prijkten de stopflessen met teksten in het “potjeslatijn” en de winkels gingen om 8 uur dicht.
Op de toonbank bevond zich bij ons een weegschaal met losse geweichten en een soort kasregister, die enkele malen per jaar werd nagekeken met een draaihendel. Voor de toonbank een personenweegschaal, waar veel gebruik van werdt gemaakt door min of meer “slanke” dames.
Pag. 50
Bayer verzet zich tegen het gebruik van zijn merknaam Aspirine als Soortnaam.
De Zon is ons aller Levensbron – Slaap met Open Raamen en het zwemmen raakte algemeen in de mode, ook voor de notabelen.
Pag. 65
Crisistijd –steuntrekkenden – “stempelen”-
De vestigingswet Kleinbedrijf voor Algemene Handelskennis ontstond.
Pag. 68 Drogisten werktem goed samen met fabrikanten en de Groothandel.
Pag. 70 “De winkel van Sinkel” – voor het hele gezin.Met advies!
Adv. Sukristol scannen.
Pag. 80 etc. 1940 – 1950
Pag. 84 Hier wordt ook Arnhem genoemd – een ruïne
Pag. 96 etc. 1950 – 1975
Pag. 105 over UR en UA –artikelen en Vrije geneesmiddelen.
Pag. 106 Pharmacon controleert en geeft Erkenningen.
Pag. 107 Maatschappijveranderingen niet alleen maar van materiele aard, maar nu ook Geestelijk en Sexueel. Moderne stromingen!
Pag. 112 Nieuw soort, duurdere artikelen als horloges, byoux,etc.
Pag. 125 Er zijn in 1975 ongeveer 3000 zelfstandige drogisterijen.